„თუ არ იკითხე, კარგს ვერაფერს დაწერ“ - ინტერვიუ პოეტ ბესიკ ხარანაულთან
22-06-2018
პოეტი ბესიკ ხარანაული წიგნებს, რომლებიც საბჭოთა კავშირის დროინდელ საქართველოში აკრძალული იყო, ლამფის შუქზე კითხულობდა. მეტი წიგნი რომ მქონოდა, ბევრად მეტ ნავთს დავწვავდიო, ამბობს. 20-ზე მეტი პოეტური კრებულის ავტორი წერის ნიჭს მუდმივად გრძნობდა, მაგრამ მიიჩნევს, რომ კითხვის გარეშე, ამ ნიჭის განვითარება შეუძლებელია.
- ბატონო ბესიკ, რა მნიშვნელობას ანიჭებთ წიგნის კითხვას და რას ურჩევთ მოზარდ თაობას, როგორი წიგნები უნდა იკითხონ?
- ახლა „ვისრამიანს“ ვკითხულობ, რომელსაც სკოლაშიც გავდიოდით, მაგრამ მაშინ ასეთი ყურადღება არ მიმიქცევია. დღეს კი ეს ჩემთვის უძვირფასესი წიგნია. წელიწადში ორჯერ მაინც ვკითხულობ. საერთოდ, ყველა წიგნი კარგია. მკითხველმა თავისით, ინდივიდუალურად უნდა გაიკაფოს გზა. განსაკუთრებით კარგია ქართველი მწერლების წიგნები. ახლა, უკვე ასაკში მყოფი, მხოლოდ ქართულ ენაზე დაწერილს ვკითხულობ. ახალგაზრდა რომ ვიყავი, უცხოურ ლიტერატურას ვეტანებოდი. უცხოური საინტერესოა და თან, ხშირ შემთხვევაში, უფრო ადეკვატურია დროსთან მიმართებაში. იქ უფრო გამძაფრებულია პრობლემები.
ჩემს ბავშვობასა და ახალგაზრდობაში გრიგოლ რობაქიძე, მიხეილ ჯავახიშვილი და სხვა ავტორები აკრძალული იყო. დედაჩემი სხვენში ინახავდა ამ წიგნებს, რათა არავის დაენახა. იყო დრო, როცა ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი „ვეფხისტყაოსანს“ ოჯახებში ხმამაღლა უკითხავდნენ ახლობლებს. ლევან გოთუა რომ არ წაიკითხო, შეიძლება? არ შეიძლება! ძვირფასი ხალხოსანი მწერლები გვყავდა, რომლებსაც სიტყვაც ქართული ჰქონდათ და ნაწარმოების ტონიც სუფთა ქართული იყო და არა „ლიტერტურშჩინური“ ანუ სხვა ლიტერატურიდან გაკეთებული ნაწარმოები.
- როგორ შევაყვაროთ ბავშვებს წიგნის კითხვა?
- ახლა ისეთი ტექნოლოგიებია განვითარებული, ახალგაზრდები ცოდნას მაინც იძენენ. თუმცა, რა ინფორმაციაც უნდა მოიძიონ ინტერნეტით, ის მაინც ვერ მოვა წიგნთან. ცოცხალი სიტყვა ნაწერია და მხოლოდ წიგნშია, სხვაგან არსად. სხვაგან მხოლოდ საგზაო ნიშნებივითაა - მიგვითითებს მარჯვნივ, მარცხნივ და ზემოთ თუ ქვემოთ. წიგნი კი ნამდვილი ენაა.
- უფროსი თაობისთვის ზოგი წიგნი რომ იშვიათობა იყო და თან გარკვეული ლიტერატურა აკრძალული, იმიტომაც ეტანებოდნენ?
- ბავშვობაში რომ ბევრი წიგნი მქონოდა, ძალიან ბედნიერი ვიქნებოდი. მართალია, ბევრ ნავთს დავწვავდი, მაგრამ მაინც მოვახერხებდი, რომ მეკითხა. არ იყო წიგნები. ჩემთვის მნიშვნელოვანია ის ადამიანი, რომელსაც წიგნი უყვარს. ასეთები სულ სხვა ხარისხისანი არიან, როგორც ადამიანები.
- წერა რომელ ასაკში დაიწყეთ და რამდენად ეხმარება ნიჭს კითხვა განვითარებაში?
- ბავშვობიდან ვწერდი რაღაცებს. მე ისეთ კუთხეში ვიზრდებოდი, სადაც სიტყვას ისედაც ფასი ჰქონდა, ფოლკლორი იყო განვითარებული თიანეთში. ლექსი ისეთ დონეზე იყო, იქ სულ ლექსად მეტყველებდნენ. უბრალო ამბავს ლექსავდნენ და ისე ყვებოდნენ. მეც ვწერდი, მაგრამ იქიდან დღეს არაფერი შემომრჩა. თუმცა, ეს აუცილებელი იყო ჩემთვის, რადგან სწორედ ეს გახლავთ ზრდის პროცესის შემადგენელი ნაწილი, რომელსაც კითხვასთან ერთად მოაქვს შედეგი.
თუ არ იკითხა ადამიანმა, ვერც მიხვდება, რომ წერა შეუძლია. რომ კითხულობ, მერე გიჩნდება აზრი, რომ შენც შეგიძლია რაღაც დაწერო. ზერელე ადამიანები კი ამბობენ, ასე ხომ მეც დავწერდიო, მაგრამ ასე არ არის... ნაწარმოები წერის იმპულსს უნდა გაძლევდეს. ნაწარმოების ჩემეული ფარული შეფასების კრიტერიუმი ეს გახლავთ. თუ არ აღგიძრა წერის სურვილი, იმპულსი ფიქრისა, იმპულსი კამათისა და, საერთოდ, შემოქმედებითი იმპულსი, ის წიგნი ჩემთვის არ არის საინტერესო. არადა, ასეთი წიგნიც ბევრია და მეც ბევრი წამიკითხავს. თუ აღძრა ასეთი იმპულსები, ესე იგი, რაღაცაა მასში და ის წიგნი რამდენჯერმეც უნდა წაიკითხო. მაგალითად, „ვისრამიანს“ რამდენჯერაც ვკითხულობ, იმდენჯერ ახალ-ახალ რაღაცას ვპოულობ. არადა, თითქოს სიუჟეტი იცი. „ვისრამიანი“ ყველაზე ახლოს დგას „ვეფხისტყაოსანთან“. „ვეფხისტყაოსანს“ დაასწრო გამოსვლა „ვისრამიანმა“ და ეს დიდი კულტურული მოვლენა იყო, რევოლუცია მოახდინა მაშინ.
- ყველაზე დიდი გავლენა რომელმა წიგნმა მოახდინა თქვენზე?
- ჩემზე ყველაზე დიდი და ნაყოფიერი გავლენა მოახდინა ივანე მაჩაბლის მიერ ნათარგმნმა შექსპირმა. გარდამავალ ასაკს რომ ეძახიან, 14-15 წლის ვიყავი, როცა შექსპირის ტომეულების გამოსვლა დაიწყო და ბედმა გამიღიმა, რომ შევძელი წამეკითხა. „ჰამლეტი“ საოცარი დრამაა და ძალიან შთამბეჭდავია. რაც წამიკითხავს, არც ერთი წიგნით უკმაყოფილო არ დავრჩენილვარ, მაგრამ ნათელი და მკაფიო გავლენა ჩემზე მაინც შექსპირმა და ბარათაშვილმა მოახდინეს.
- ბატონო ბესიკ, რა მნიშვნელობას ანიჭებთ წიგნის კითხვას და რას ურჩევთ მოზარდ თაობას, როგორი წიგნები უნდა იკითხონ?
- ახლა „ვისრამიანს“ ვკითხულობ, რომელსაც სკოლაშიც გავდიოდით, მაგრამ მაშინ ასეთი ყურადღება არ მიმიქცევია. დღეს კი ეს ჩემთვის უძვირფასესი წიგნია. წელიწადში ორჯერ მაინც ვკითხულობ. საერთოდ, ყველა წიგნი კარგია. მკითხველმა თავისით, ინდივიდუალურად უნდა გაიკაფოს გზა. განსაკუთრებით კარგია ქართველი მწერლების წიგნები. ახლა, უკვე ასაკში მყოფი, მხოლოდ ქართულ ენაზე დაწერილს ვკითხულობ. ახალგაზრდა რომ ვიყავი, უცხოურ ლიტერატურას ვეტანებოდი. უცხოური საინტერესოა და თან, ხშირ შემთხვევაში, უფრო ადეკვატურია დროსთან მიმართებაში. იქ უფრო გამძაფრებულია პრობლემები.
ჩემს ბავშვობასა და ახალგაზრდობაში გრიგოლ რობაქიძე, მიხეილ ჯავახიშვილი და სხვა ავტორები აკრძალული იყო. დედაჩემი სხვენში ინახავდა ამ წიგნებს, რათა არავის დაენახა. იყო დრო, როცა ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი „ვეფხისტყაოსანს“ ოჯახებში ხმამაღლა უკითხავდნენ ახლობლებს. ლევან გოთუა რომ არ წაიკითხო, შეიძლება? არ შეიძლება! ძვირფასი ხალხოსანი მწერლები გვყავდა, რომლებსაც სიტყვაც ქართული ჰქონდათ და ნაწარმოების ტონიც სუფთა ქართული იყო და არა „ლიტერტურშჩინური“ ანუ სხვა ლიტერატურიდან გაკეთებული ნაწარმოები.
- როგორ შევაყვაროთ ბავშვებს წიგნის კითხვა?
- ახლა ისეთი ტექნოლოგიებია განვითარებული, ახალგაზრდები ცოდნას მაინც იძენენ. თუმცა, რა ინფორმაციაც უნდა მოიძიონ ინტერნეტით, ის მაინც ვერ მოვა წიგნთან. ცოცხალი სიტყვა ნაწერია და მხოლოდ წიგნშია, სხვაგან არსად. სხვაგან მხოლოდ საგზაო ნიშნებივითაა - მიგვითითებს მარჯვნივ, მარცხნივ და ზემოთ თუ ქვემოთ. წიგნი კი ნამდვილი ენაა.
- უფროსი თაობისთვის ზოგი წიგნი რომ იშვიათობა იყო და თან გარკვეული ლიტერატურა აკრძალული, იმიტომაც ეტანებოდნენ?
- ბავშვობაში რომ ბევრი წიგნი მქონოდა, ძალიან ბედნიერი ვიქნებოდი. მართალია, ბევრ ნავთს დავწვავდი, მაგრამ მაინც მოვახერხებდი, რომ მეკითხა. არ იყო წიგნები. ჩემთვის მნიშვნელოვანია ის ადამიანი, რომელსაც წიგნი უყვარს. ასეთები სულ სხვა ხარისხისანი არიან, როგორც ადამიანები.
- წერა რომელ ასაკში დაიწყეთ და რამდენად ეხმარება ნიჭს კითხვა განვითარებაში?
- ბავშვობიდან ვწერდი რაღაცებს. მე ისეთ კუთხეში ვიზრდებოდი, სადაც სიტყვას ისედაც ფასი ჰქონდა, ფოლკლორი იყო განვითარებული თიანეთში. ლექსი ისეთ დონეზე იყო, იქ სულ ლექსად მეტყველებდნენ. უბრალო ამბავს ლექსავდნენ და ისე ყვებოდნენ. მეც ვწერდი, მაგრამ იქიდან დღეს არაფერი შემომრჩა. თუმცა, ეს აუცილებელი იყო ჩემთვის, რადგან სწორედ ეს გახლავთ ზრდის პროცესის შემადგენელი ნაწილი, რომელსაც კითხვასთან ერთად მოაქვს შედეგი.
თუ არ იკითხა ადამიანმა, ვერც მიხვდება, რომ წერა შეუძლია. რომ კითხულობ, მერე გიჩნდება აზრი, რომ შენც შეგიძლია რაღაც დაწერო. ზერელე ადამიანები კი ამბობენ, ასე ხომ მეც დავწერდიო, მაგრამ ასე არ არის... ნაწარმოები წერის იმპულსს უნდა გაძლევდეს. ნაწარმოების ჩემეული ფარული შეფასების კრიტერიუმი ეს გახლავთ. თუ არ აღგიძრა წერის სურვილი, იმპულსი ფიქრისა, იმპულსი კამათისა და, საერთოდ, შემოქმედებითი იმპულსი, ის წიგნი ჩემთვის არ არის საინტერესო. არადა, ასეთი წიგნიც ბევრია და მეც ბევრი წამიკითხავს. თუ აღძრა ასეთი იმპულსები, ესე იგი, რაღაცაა მასში და ის წიგნი რამდენჯერმეც უნდა წაიკითხო. მაგალითად, „ვისრამიანს“ რამდენჯერაც ვკითხულობ, იმდენჯერ ახალ-ახალ რაღაცას ვპოულობ. არადა, თითქოს სიუჟეტი იცი. „ვისრამიანი“ ყველაზე ახლოს დგას „ვეფხისტყაოსანთან“. „ვეფხისტყაოსანს“ დაასწრო გამოსვლა „ვისრამიანმა“ და ეს დიდი კულტურული მოვლენა იყო, რევოლუცია მოახდინა მაშინ.
- ყველაზე დიდი გავლენა რომელმა წიგნმა მოახდინა თქვენზე?
- ჩემზე ყველაზე დიდი და ნაყოფიერი გავლენა მოახდინა ივანე მაჩაბლის მიერ ნათარგმნმა შექსპირმა. გარდამავალ ასაკს რომ ეძახიან, 14-15 წლის ვიყავი, როცა შექსპირის ტომეულების გამოსვლა დაიწყო და ბედმა გამიღიმა, რომ შევძელი წამეკითხა. „ჰამლეტი“ საოცარი დრამაა და ძალიან შთამბეჭდავია. რაც წამიკითხავს, არც ერთი წიგნით უკმაყოფილო არ დავრჩენილვარ, მაგრამ ნათელი და მკაფიო გავლენა ჩემზე მაინც შექსპირმა და ბარათაშვილმა მოახდინეს.
სკოლების სიახლეები
